رقابتها و چالشهای وزارت در دوره ایلخانان

چکیده: ساخت حکومت ایران از روزگار باستان تا دوره ایلخانان ،غالبا به گونه ای بوده است که نهاد وزارت در آن جایگاه ویژه ای داشته است .در بسیاری از مواقع وزیر پس از شاه دومین شخص مملکت بوده و در اصل اداره کننده، اصلی نهاد دیوانسالاری و کشوربوده و گاهی اوقات حتی اداره کننده ،نهاد نظامی و لشکری نیز بوده است .به همین سبب می بایست ،دارای مهارت ها و شایستگی های خاصی در اداره امور کشور ی باشد. در ساختار سیاسی واداری ایران در عصر ایلخانان وزرای ایرانی وامرای مغول دو رکن مهم وتعیین کننده به شمار می آمدند.از آنجا که وزیران اکثراّ از جایگاهی بلندبرخودار وبنابراین صاحب قدرت ونفوذ بسیار ی در دستگاه حاکم مغول بودند.نادیده گرفتن ویا تلاش برای تضعیف این جایگاه و کم توجهی به خواسته های ایشان مشکل وعملاً ناممکن بوده زیرا حکومت ایلخانی برای اداره حکومت،به توانمندیها وتجربه ودانش دیوانسالاران ایرانی ودر رأس آنها وزیران نیاز داشت. لذا با تأملی دقیق در روابط امیران و وزیران به عنوان دو شاخصه از نهاد امارت و وزارت در دوره حکومت ایلخانان، ضمن معرفی امیران و وزیران این دوره به علل درگیری های میان آن ها پرداخته و در گام بعدی به تأثیر این درگیری ها برحکومت ایلخانان و سرانجام اضمحلال این حکومت پرداخته می شود . در جریان قدرت گیری چنگیزخان جمعی از روسای قبایل و جنگجویان مغول او را همراهی می کردند . که بعدها اشراف دولت مغول را به وجود آوردند و آن تعداد از آن ها که به ایران آمدند همانا امرای دولت ایلخانی هستند که در تقابل با قشر دیوانسالار ایرانی قرار گرفتند و موجب کشاکش ها و درگیری هایی بین این دو گروه گردید . اگر نگاهی دقیق به تاریخ ایران صورت گیرد مشخص می گردد که قبل از دولت ایلخانی هم کشاکش هایی میان امیران و وزیران دولت های ایرانی وجود داشته است که موجب قتل و کشتارهای گسترده ای برای کسب قدرت و ثروت شده است . اما این نزاع میان امیران و وزیران در دوره ایلخانی به اوج خود رسید ، به گونه ای که هرگروه به انواع تهمت های رایج و سعایت علیه یکدیگر روی آوردند . از جمله می توان به رقابت بین شمس الدین محمد جوینی )صاحبدیوان( و امیربوقا و از سویی رقابت خاندان جوینی و مجدالملک یزدی اشاره کرد که به قتل طرف های درگیر انجامید . یا کشاکش بین صدرالدین زنجانی و امیرنوروز و رقابت رشیدالدین فضل الله همدانی و تاج الدین علیشاه گیلانی اشاره کرد . در این راستا امرا و وزرای بزرگی قربانی این اختلافات گردیدند به گونه ای که فقط یک وزیر به مرگ طبیعی از دنیا رفت و آن کسی نبود جز تاج الدین علیشاه گیلانی که فقط بخاطر زیرکی اش توانست از این کشاکش ها نجات یابد و بقیه وزیران این دوره به قتل رسیدند. این پایان نامه سعی دارد با رویکردی توصیفی – تحلیلی به بررسی جایگاه وموقعیت وزیران و رقابت امیران مغول را با وزیران ایرانی و تکاپو های ایشان را از حکومت هلاکو تا پایان حکومت ایلخانی مورد بررسی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان خواهد داد که الگوهای ختایی و محتوای یاسا و نیز نوع نگاه ایلخانان به موضوع قدرت و حکمرانی، مهمترین عوامل تاثیر گذار درنهاد وزارت و تشکیلات دیوانی ایران در عهد ایلخانان است و چنین به نظر می رسد که با بررسی روند رویدادهای این دوره، میزان و نحوه تاثیر گذاری عوامل اخیر از یک سو و عناصر بومی دیوانسالاری ایرانی دارای یک سیر و روند مشخص و یکسانی نبوده و در مجموع نشان داده خواهد شد که این روند دارای فراز و نشیب های قابل توجهی متاثر از عوامل سیاسی، بحران در روابط ایلخانان با مملوکان و الوس جوچی و سرانجام گرایش مغول ها به فرهنگ و دین ایرانیان بوده است.